Przedstawiam tekst referatu, którzy został wygłoszony przez Przemysława Brzozowskiego – Rzecznika Praw Studenta UwB w latach 2016-2017, 6 listopada 2017 r. podczas I Ogólnouczelnianego Seminarium nt. Jakości Kształcenia w UwB
Streszczenie
Referat przedstawia krótki zarys początków wpływu działalności studenckiej na jakość kształcenia na uczelniach wyższych oraz rolę Rzeczników Praw Studenta w tym obszarze. Zwraca się uwagę na zmiany społeczne i obyczajowe, które zachodzą w społeczeństwie, a które mają doniosły wpływ na szeroko pojętą jakość kształcenia. W referacie zaznaczono metody bezpośredniego kontaktu Rzecznika Praw Studenta UwB ze studentami oraz okresy jego szczególnie wzmożonej aktywności. Skupiono się na podstawowych wnioskach płynących z praktycznej działalności uniwersyteckiego Rzecznika, dotyczących pojmowania i oceny jakości kształcenia na Uniwersytecie w Białymstoku, m.in. w sferze procesu dydaktycznego, infrastruktury i informatyzacji na Uczelni. Zwrócono również uwagę na mającą wpływ na jakość kształcenia procedurę przeprowadzania egzaminów komisyjnych.
Słowa kluczowe: jakość kształcenia, student, Rzecznik Praw Studenta, proces dydaktyczny, egzamin komisyjny
QUALITY OF TEACHING AT UNIVERSITY OF BIALYSTOK IN TERMS OF COMMISSIONER FOR STUDENT’S RIGHTS
Summary
An article presents a brief outline of the beginnings of the impact of the student’s activity on the quality of teaching at the universities and the role of Commissioner for Student’s Rights in that area. Attention is drawn to the social and interpersonal changes that take place in society and which have a significant impact on broadly-based quality of teaching. An article presents methods of direct contact between the Commissioner for Student’s Rights and the students and the periods of his particularly intensified activity. The main conclusions are drawn from practical activity of the university Commissioner and they concern the perception and the evaluation of the quality of teaching, i.a. in the sphere of process of teaching, infrastructure and computerization at the University. Attention was also drawn to the appeal procedure before board of examiners.
Key words: quality of teaching, students, Commissioner for Student’s Rights, process of teaching, appeal exam
Ustawa z dnia 12 września 1990 r. o szkolnictwie wyższym w sposób generalny wskazywała na potrzebę utworzenia ogólnopolskiej reprezentacji studentów, przekazując jej m.in. kompetencję do opiniowania dotyczących ich projektów aktów normatywnych, a także możliwość wyboru przedstawicieli studentów do Rady Głównej Szkolnictwa Wyższego.
Próbę skonsolidowania środowiska studenckiego rozpoczęli głównie działacze z ośrodków akademickich w Warszawie, Krakowie i ze Śląska. Z biegiem czasu, dokładnie w maju 1995 r., utworzone przez nich Ogólnopolskie Porozumienie Samorządów Studenckich przekształciło się w Parlament Studentów Rzeczypospolitej Polskiej.[1]
Przedstawiciele centralnego organu studenckiego od samego początku angażowali się nie tylko w zadania kierowane ze strony władz państwowych i w udział środowiska studenckiego w tworzeniu prawa w dziedzinie szkolnictwa wyższego. Co ważne, samorząd studencki od zawsze starał się wpływać na polepszenie jakości kształcenia na uczelniach wyższych, choć na początku nie było to w ten sposób definiowane. Zajmowano się również sytuacją poszczególnych samorządów studenckich oraz pojedynczych studentów w ośrodkach akademickich w całej Polsce, głównie w ramach działań pilotażowych i szkoleniowych. W 2004 r. postanowiono ułatwić dostęp do porad prawno-regulaminowych zwykłemu studentowi tworząc jednoosobową, społeczną instytucję Rzecznika Praw Studenta.[2]
Idea Rzecznika Praw Studenta przyjęła się w środowisku, a lokalne samorządy studenckie chętnie sięgały po porady dysponujących coraz większą wiedzą i doświadczeniem, kolejnych Rzeczników. Stopniowo, takie instytucje zaczęły być tworzone na poziomie poszczególnych uniwersytetów. Na Uniwersytecie w Białymstoku pomysł ten zrealizowano stosunkowo późno, bo dopiero w 2014 r.
W związku ze zmianami społecznymi i obyczajowymi, które zachodzą w bardzo szybkim tempie, a które związane są m.in. z nowoczesnymi technologiami, powszechnym dostępem do informacji oraz czasem zastraszającym tempem, w którym te informacje rozprzestrzeniają się w społeczeństwie, dziś nie wyobrażam sobie funkcjonowania samorządu studenckiego oraz sprawnego systemu kontroli jakości kształcenia Uniwersytetu w Białymstoku bez Rzecznika Praw Studenta.
Rozpoczynając chyba od tego co najważniejsze w pracy Rzecznika, czyli od bezpośredniego kontaktu ze studentem, możliwość uzyskania pomocy regulaminowej z mojej strony istnieje głównie za pomocą profili na portalach społecznościowych, gdzie – czy nam się to podoba, czy nie – coraz częściej przenosi się życie studenckie. W okresach szczególnych dla studentów, które, co wynika z moich obserwacji, przypadają na ostatnie tygodnie przed każdą sesją egzaminacyjną, a następnie dopiero na okres sesji poprawkowej, w szczególności egzaminów komisyjnych, odbywają się także spotkania w formie dyżurów Rzecznika. Takie spotkania są również aranżowane w przypadku spraw szczególnie zawiłych, które niejednokrotnie są powodem moich późniejszych długich spotkań z władzami Wydziałów i pracownikami dziekanatów.
Spoglądając na znowelizowany pod koniec ubiegłego roku Regulamin Samorządu Studenckiego Uniwersytetu w Białymstoku, do zadań Rzecznika Praw Studenta, będącego na podstawie § 27 ust. 5 tego aktu jednocześnie Wiceprzewodniczącym Parlamentu Studenckiego i Przewodniczącym komisji właściwej do spraw prawnych, należy świadczenie pomocy prawnej studentom w zakresie ich praw i obowiązków oraz organom Samorządu Studenckiego w zakresie ich regulaminowej działalności.[3] Jednym z najważniejszych praw studenta jest prawo do wysokiego poziomu jakości kształcenia.
Takie umocowanie prawne Rzecznika, de facto sprzyja poszerzaniu jego działalności samorządowej, co uzupełnia jednocześnie jego spojrzenie na jakość kształcenia na Uniwersytecie w Białymstoku. Z mojej perspektywy, równoległa obecność na posiedzeniach Senatu Uniwersytetu w Białymstoku czy Rady Wydziału Prawa, a także obecność w Uczelnianym Zespole ds. Jakości Kształcenia daje dużo pełniejszy pogląd na system zapewniania najwyższego możliwego poziomu edukacji studentom Uniwersytetu.
W ostatnich latach jakość kształcenia stała się jednocześnie tematem w pewien sposób modnym, ale również szczególnie monitorowanym, zarówno z poziomu uczelnianego, jak i centralnego – ministerialnego. Bez sprawności pewnych form, jak plany czy programy studiów, które są dziś absolutnym minimum zapewniania jakości kształcenia nie wyobrażamy sobie studiów wyższych. Dlatego wciąż szczególnie martwią mnie skargi na niekompletne sylabusy czy nieokreślone lub zmieniające się w ciągu roku warunki zaliczenia przedmiotów na niektórych Wydziałach Uniwersytetu w Białymstoku.
Dzisiejsze czasy stawiają jednak przed zespołami badającymi jakość kształcenia coraz większe wymagania. Jednym z najtrudniejszych zadań jest skuteczny monitoring karier absolwentów uniwersytetów, analiza rynku pracy w skali mikro i makroekonomcznej w zakresie kompetencji uzyskiwanych przez absolwentów oraz ścisła współpraca uniwersytetów z podmiotami gospodarczymi funkcjonującymi na rynku. Z przykrością zauważam, że studenci przyjmują dziś coraz bardziej roszczeniową postawę wobec studiów wyższych i coraz rzadziej sami czują się odpowiedzialni za swoją ścieżkę kariery oczekując, że jeżeli dany kierunek funkcjonuje w ofercie dydaktycznej uczelni – to uczelnia niejako gwarantuje im, że jest to kierunek perspektywiczny.
Studenci przywiązują również dużą wagę do prawidłowego funkcjonowania, przejrzystości i estetyki nowoczesnych sposobów ich interakcji z Uczelnią. Należy zauważyć bardzo pozytywne zmiany w sposobie prowadzenia stron internetowych Uczelni oraz poszczególnych Wydziałów, a wygląd większości tych witryn został odświeżony przy zastosowaniu najnowszych szablonów graficznych.
Gorzej wygląda sytuacja związana z interakcją studentów z wykładowcami i innymi osobami prowadzącymi zajęcia. Niestety, wciąż częsta jest sytuacja braku możliwości skontaktowania się z tymi osobami. Wykładowcy starszej daty nie potrafią bądź nie chcą korzystać z nowoczesnych metod porozumiewania się ze studentami, a szczególnie martwiący jest fakt niepojawiania się prowadzących zajęcia na cotygodniowych dyżurach. Jest to szczególnie uciążliwe i stresujące dla studentów, jeśli osobą niedostępną jest promotor pracy licencjackiej lub magisterskiej. Sytuacja ta dotyczy tylko niektórych wydziałów, jednak negatywnie wpływa zarówno na jakość kształcenia w tych jednostkach, jak i bezpośrednią ocenę tych jednostek w oczach studentów.
Istotnym problemem wpływającym również pośrednio na jakość kształcenia jest niedostateczna infrastruktura informatyczna naszego Uniwersytetu. Dzisiejsi kandydaci na studia oczekują od nas przeniesienia części spraw, które dziś załatwiamy w pomieszczeniach dziekanatów, do Internetu. Nie sposób nie przyznać im racji. Od dawna postuluję o pełne wykorzystanie systemu USOSweb, który w zakładce, nazywającej się notabene „dla studentów”, przewiduje możliwość m.in. składania wniosków, wypełniania oświadczeń, podglądu statusu rozpatrzenia decyzji administracyjnych wydawanych najczęściej przez Dziekanów, zapoznania się z wynikami kolokwiów, testów i wejściówek. Dlaczego nie wykorzystujemy możliwości, które zapewnia nam dzisiejsza technologia? Czy nie skróciłoby to kolejek do dziekanatów, które ciągną się w pewnych okresach, np. w październiku, często przez cały korytarz Wydziału? Czy nie zapewniłoby to sprawniejszej i spokojniejszej pracy pracownikom dziekanatów i sekretariatów, którzy ograniczyliby fizyczny kontakt ze studentem? Uważam, że jest to jedno z najpilniejszych wyzwań naszej Uczelni w nadchodzącym czasie.
Na Uniwersytecie w Białymstoku zauważalna jest również dysproporcja w warunkach nauczania na poszczególnych Wydziałach. Ta sytuacja jest jednak spowodowana stopniowymi inwestycjami w infrastrukturę Uniwersytetu, co jest pozytywnie odbierane przez kandydatów na nasze kierunki studiów. Możemy poszczycić się imponującym Kampusem, w którym się znajdujemy. Niezłą infrastrukturą dysponuje również większość pozostałych wydziałów, powstały piękne aule wykładowe. Jednak w pewnych miejscach, warunki, w jakich odbywają się zajęcia, a także przestrzenie, w których studenci mogą spędzać czas wolny, pozostawiają wiele do życzenia. Znając politykę inwestycyjną Uniwersytetu, jestem jednak przekonany, że sytuacja będzie się z roku na rok poprawiać.
Za jeden z największych sukcesów w trakcie mojej kończącej się kadencji uważam dokonanie wykładni przepisów związanych z egzaminami komisyjnymi i trwającą w związku z tym kampanią informacyjną wśród wykładowców poszczególnych Wydziałów. Zgodnie z od dawna prezentowanym stanowiskiem Parlamentu Studenckiego Uniwersytetu w Białymstoku, potwierdzonym przez kierownictwo Działu Dydaktyki i Spraw Studenckich oraz uniwersyteckich radców prawnych, nauczyciel akademicki, który wystawił ocenę weryfikowaną w trybie egzaminu komisyjnego, może uczestniczyć w tym egzaminie wyłącznie w charakterze obserwatora, czyli na równych prawach z przedstawicielem samorządu studenckiego, którym często jestem osobiście. Takiemu wykładowcy nie przysługuje więc prawo do oceny wiedzy studenta podczas egzaminu komisyjnego.[4] W przeciwnym razie wpływałoby to negatywnie nie tylko na poziom jakości kształcenia, ale również byłoby sprzeczne z samą ideą egzaminów komisyjnych.
Na zakończenie chciałbym jeszcze dodać, iż we współpracy z innymi samorządowcami, w imieniu Parlamentu Studenckiego przeprowadziliśmy badania ankietowe dotyczące opinii studentów o jakości kształcenia na Uniwersytecie w Białymstoku na wszystkich wydziałach naszej Uczelni. Chciałbym poinformować, że w 2018 r. ukaże się monografia naukowa dotycząca właśnie jakości kształcenia oraz praw i obowiązków studenta na Uniwersytecie w Białymstoku. Mam nadzieję, że będzie to dobry materiał do dyskusji podczas kolejnych edycji Seminarium.
[1] Dokument elektroniczny, tryb dostępu: https://psrp.org.pl/historia/ ,dostęp: 12.10.2017 r.
[2] Dokument elektroniczny, tryb dostępu: https://www.arslege.pl/aktualnosci/rzecznik-praw-studenta,611 , dostęp: 12.10.2017 r.
[3] Regulamin Samorządu Studenckiego Uniwersytetu w Białymstoku, dostęp: Biuletyn Informacji Publicznej Uniwersytetu w Białymstoku, uchwała Senatu UwB z dnia 21.12.2016 r. w sprawie stwierdzenia zgodności zmian w Regulaminie Samorządu Studenckiego Uniwersytetu w Białymstoku z ustawą Prawo o szkolnictwie wyższym i Statutem Uniwersytetu w Białymstoku.
[4] Regulamin Studiów Uniwersytetu w Białymstoku, dostęp: Biuletyn Informacji Publicznej Uniwersytetu w Białymstoku, obwieszczenie Rektora UwB z dnia 6.06.2017 r. w sprawie ogłoszenia tekstu jednolitego Regulaminu studiów Uniwersytetu w Białymstoku.
Autor: Przemysław Brzozowski, student IV roku prawa, Rzecznik Praw Studenta UwB w latach 2016-2017.
