Studenci, którzy rozpoczynają swój proces kształcenia mogą zastanawiać się, szczególnie w sytuacji konfliktowej lub w przypadku roszczeń kierowanych w stronę uczelni, od którego momentu stają się formalnie studentami i od kiedy przysługują im wszystkie prawa z tym faktem związane. Kwestia ta była poruszana zarówno w polskiej judykaturze, jak i doktrynie.
Rozpoczęcie studiów jako zagadnienie prawne, jest regulowane w art. 170 ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym. Zasadą jest, że osoba przyjęta na studia nabywa prawa studenta z chwilą immatrykulacji i złożenia ślubowania. Tradycyjnie, przez immatrykulację rozumiało się wpis osoby przyjętej na studia do albumu studentów. Słownik języka polskiego określa ją jako zaliczenie w poczet studentów bądź też uroczystość przyjęcia nowych studentów na pierwszy rok studiów. Samą decyzję o przyjęciu na studia należy więc traktować jedynie jako zapewnienie nawiązania stosunku zależności zakładowej ze strony uczelni pod warunkiem poddania się przez studenta władztwu zakładowemu poprzez złożenie ślubowania.
W tej konstrukcji można zauważyć cechy decyzji warunkowej co do zdarzeń przyszłych i niepewnych determinujących jej skuteczność. Student de facto nie nabywa na jej mocy praw, lecz jedynie swego rodzaju kompetencję do dokonania czynności konwencjonalnej w postaci złożenia ślubowania. Przyjmuje się więc, że mamy do czynienia ze złożonym zdarzeniem prawnym, obejmującym trzy różne czynności – decyzję o przyjęciu na studia, immatrykulację oraz złożenie ślubowania.
Właśnie wobec trzeciej przesłanki z art. 170 ust. 1 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, czyli obowiązku złożenia ślubowania, pojawiają się pewne wątpliwości. Ciężko bowiem wyobrazić sobie, że osoba, która odebrała już pozytywną decyzję po zakończeniu procesu rekrutacyjnego, jest jednocześnie pozbawiona praw studenckich, aż do momentu złożenia ślubowania, czyli przez okres nawet kilku miesięcy. Jednocześnie należy zauważyć, że odmowa złożenia ślubowania nie jest bezpośrednio wymieniona w art. 190 ustawy Prawo o szkolnictwie wyższym, regulującym zamknięty katalog przesłanek do skreślenia z listy studentów.
Potwierdza to orzecznictwo sądów administracyjnych. Kluczowe w tym aspekcie wydają się szczególnie dwa wyroki Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie, który orzekł, że już w momencie doręczenia pozytywnej decyzji osobie ubiegającej się o przyjęcie na studia tworzy się stosunek prawny pomiędzy tą osobą, a uczelnią. Nie można więc zaakceptować stanowiska, że orzekanie o statusie prawnym studenta czy doktoranta w zakresie jego uprawnień lub obowiązków jest bezprzedmiotowe wobec braku dokonania czynności wieńczącej tworzenie relacji prawnej pomiędzy doktorantem a szkołą – w postaci immatrykulacji i złożenia ślubowania. Jednocześnie, w przypadku wszczęcia postępowania, np. dotyczącego kwestii przyznania stypendium wobec osoby przyjętej na studia, a która nie złożyła ślubowania, nie powoduje to bezprzedmiotowości tego postępowania, a jedynie ewentualnie decyzję odmowną, lecz merytoryczną.
Z drugiej strony należy pamiętać, że decyzja o przyjęciu danej osoby na studia jest bezwarunkowa, ostateczna i wykonalna – dopóki istnieje ona w obrocie prawnym, jej adresat może domagać się jej realizacji.
Należy też pamiętać, że stosunek łączący publiczna i niepublicznej szkoły wyższe ze studentem ma charakter typowo administracyjny. Jest to stosunek zależności zakładowej, który jest podstawą do nawiązania późniejszego stosunku cywilnoprawnego, w postaci umowy cywilnoprawnej między uczelnią a studentem. Stosunki te podlegają odpowiednio kontroli sądowoadministracyjnej i kontroli sprawowanej przez sądy powszechne. Mimo to, wydaje się zasadne podjęcie rozmów przez liderów samorządów studenckich oraz Parlament Studentów Rzeczypospolitej Polskiej rozmów z ustawodawcą, w celu wprowadzenia korekty ustawy, np. w kierunku wygaśnięcia z mocy prawa statusu studenta w momencie odmowy złożenia ślubowania.
1 Ustawa z dnia 27 lipca 2005 r. Prawo o szkolnictwie wyższym, t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 1842 z późn. zm. 2 W. Sanetra, M. Wierzbowski, Prawo o szkolnictwie wyższym. Komentarz, WKP 2013. 3 K. Klonowski, Nabycie statusu studenta szkoły wyższej, PPP 2009/7-8/147-155. 4 T. Kiełbowski, Nabycie prawa na mocy decyzji administracyjnej, LEX 2012. 5 Wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Lublinie z 30 czerwca 2011 r., sygn. akt III SA/Lu 49/11, dostęp: LEX nr 1087579. 6 Wyrok WojewódzkiegoSąduAdministracyjnego wLublinie zdnia 24 maja 2011 r., sygn. Akt III SA/Lu 79/11, dostęp: LEX nr 1132733. 7 W. Sanetra, M. Wierzbowski, Prawo o szkolnictwie wyższym. Komentarz, WKP 2013. 8 K. Klonowski, Nabycie statusu studenta szkoły wyższej, PPP 2009/7-8/147-155.
Autor: Przemysław Brzozowski, Rzecznik Praw Studenta
Opiekun naukowy: dr Artur Modrzejewski
